Tok Pisin

Here would like to be able to present all materials in Tok Pisin – if you can help then please contact us.

Report Summary

As bilong ripot

Dispela em i ripot blong we maining bin bagarapim sindaun bilong ol lain blong Wara Watut long Morobe Provins, Papua Niugini. Olsem i gat wankian ripot i stap long planti ol arapela main displa bai stap olosem ripot tu blong maining industri blong Papua Niugini. Ol efeks blong main blong Watut i no bikpla wankaim olsem Porgera, Ok Tedi o Panguna main, tasol em i bikpela asua tu.. Em i asua bikos long ol bagarap em mekim ol ples lain, na tu mekim wankain asua olsem bipo em i soim klia piksa olsem senis i kamap isi isi tru long maining indastri.

As blong displa ripot i kam olsem wok Mineral Policy Institute, long 1995 i kamap long nau, long kainkain mein blong Papua Niuguinea. Ol lain blong Wara Watut i bin gat wari long asua i kamap long wara long taim displa main i stat, na askim helpim blong MPI klostu long pinis blong yia 2010. Behain long dispel, long stat blong yia 2012, Lutheran Sious blong Papua Niugini, wantaim Mission EineWelt blong Germany, bin givim tok orait long MPI long wokim displa painimaut.

We bilong wokim painimaut

We bilong wokim dispela wokpainimaut i bin isi. Oli bin sapos long kisim olgeta ripot i bin kamap pinis long Hidden Valley, na bungim wantain sampla toktok na komplein i kam long ol ples lain long wara. Tasol wankain olsem ol narapela hap long wol long maining indastri we ok kain infomesen i save stap hait, kamapani i bin haitim planti ripot long kominitis na stekholdas. Planti taim ol i rekwes long ol infomesen blong asua blong Hidden Valley mine  na hau long manesim ol dispel asua i no go aut long pablik yet.

Tasol sampla ‘data’stap long ‘Environmental Impact Statement’ blong Morobe Mining Joint Venture, na oli wanwan ripot bilong environmen i kamap pinis olgeta yia long wanpela komiti. Na ol environmen ripot blong Depatmen long Environmen na Consevasen blong 2010 [ol SMEC Ripot] i bin helivim mipla kisim save long we bilong waitsan i kamp bikpla long Wara Watut.  I no olgeta toksave stap op, tasol ol DEC ripot makim trabel i stap long konstrasen blong  mine, operasen blong  mine, na ripot blong environmin blong  mine.

Olsem, dispela ripot kamap long glasim saiens long ol toksave i stap pablik, wantaim sampla intavu blong ol mamapapagraun, na sampela tingting blong MPI blong ol kastom blong industri. Dispela samtin ol i kolim ‘Standards and Practices’—mining olsem ol lo blong wokim wok—mas i kamap gutpela nau na larim olgeta ripot stap long han blong pablik olsem kirapim ‘transparency’ blong  indastri.

Ol painimaut na efeks

Plenti efek istap yet long mining blong Morobe Provins blong bipo, wantaim ol efeks i wok long kamap yet long Hidden Valley mine nau. Tu bai gat bikpla efeks moa yet kamap sapos ol i opim Wafi-Golpu long  mining. Papa bilong tupla wantaim em Morobe Mining Joint Venture, tasol MMJV gat tupla papa, em Harmony Gold blong South Africa na Newcrest Mining blong Australia. Na i gat sanis long efeks i bung go na kamap bikpla moa sapos ol i painim na divelopim sampla moa gol insait long dispela hap.

Tupla Newcrest Mining na Harmony Gold i bin kisim sampla asua pinis long ol waitsan i kamap long sait sait long Wara Watut, na ol efeks i bin kamap long peles kain olsem gaden na kastam hap; ol man i lusim peles sindaun long niupela hap ; na bagarap blong wara na ol samting stap long .  Tasol ol i no putim displa infomesen i go aut long pablik peles, na tu dispela ripot i hat long lukluk long ol kain infomesen olsem stap pinis wantaim kampani .

Tasol evidens i stap long we kampani abrusim ol kastom blong lukautim environment taim oli workim  mine—na hau ol i lukautim ‘waste rock’ (rabis ston), i bin kamapim bagarap long long Wara Watut, na kain dabolim waitsan long Wara i go-kam long sip long Wara Watut.

Long 2006 i go long 2009 waitsan blong main sait i kamap olsem 20 igo long 30 milion ton long Wara Watut. Bipo kampani bin tok olsem Upper Wara Watut na Wara Bululo bai skelim gut displa waitsan i kam, tasol taim i kamap samting olsem 90 persen i bin go daun long Wara Watut.

Planti deti long Wara Watut i kamap pinis long displa waitsan, tasol tui igat sampla kemikol i stap  insait long wara nau ol save kolim ‘sulfate,’ ‘aluminum’ na ‘arsenic’. Tasol bikos kampani ino luksave long ol gut, yumi nogat save long hamaspela long displa kain kemikol nogut i stap nau. Ol ripot bilong environment blong 2011 na 2012, na ripot bilong sait bilong 2012, soim hau ol i bin wok long kamapim  wara klin moa yet, tasol dispel saiens ino gutpela tumas.

Sampela wara stop long tripla kain stekholda yet: (1) Ol Komuniti wait yet long kampani long klinim wara na garun gut, na ol i gat wari yet long bagarap moa yet bai kamap; (2) Ol MMJV, Harmony Gold na Newcrest Mining kampani wari long nem bilong ol i bagarap pinis; (3) Lokal, Provinsol na Nesinol Gavamen bai gat nid nau long glasim na lukautim bagaparap blo mine; na (4) ol bikpla manmeri blong mining indastri gat wari nau long stretim lo bilong wokim  mine, na stretim nem bilong indastri tu, nogut ol i lusim moni na nem bilong displa.

Ol ripot bilong SMEC tokautim long Hidden Valley abrusim majoriti (43 bilong 73 total) kastom bilong wokim dispela mai. Na tu ol i abrusim pinis sampla bikpla lo bilong  indastri, olsem oli (1) abrusim kampani polisi bilong Newcrest Mining na Harmonry Gold, (2) ol i no komplitim olgeta ripot blong ICMM na GRI, (3) ol i no sindaun na toktok gut wantaim ol manmeri peles, (4) abrusim plenti inap lo blong  OECD blong multi-nesinol kampanis i luk olsem wanpela komplein bai kamap long Australia, (5) abrusim ‘Equator Principles,’ na wanpela promis blong bung wanbel wantaim ol memba bliong ‘Equator Princples’ – ANZ, HSBC, Credit Suisee, Barclays, JP Morgan Chase, Westpac na National Australia Bank.

Tokaut stronpela moa yet i kam long ol komuniti bilong Wara Watut, husat i les pinis long pasin blong kampani, na singautim nid long senis. Ol i nidim senses we ol lain bilong peles bai gat pawa bilong wokim disisin blong laif na divelopmin blong ol yet. Oli les long kampani na manmeri bilong narapela kantri stap longwe bai mekim disison tasol. Nek na tinging bilong ol istap long piksa (video) stap wantaim displa riport. Em bai givim gutpla stori long ples lain.

Pinis

Displa ripot i gat stori blong ol pasin nogut na bagarap i bin kamap long Hidden Valley kampani. Ol ino go pas long stori nogut long mining long PNG. Tasol ol i kamap long taim bilong ol pablik, NGO, lotu na gavamen blong PNG tu wok long wari na komplein long mining indastri bilong ol I no lukautim gut ol graun o pipol bilong peles. Olsem, ol tingting long displa ripot ol i stap piksa long olgeta industri bilong mining blong PNG.

Hidden Valley Mining no ken wokim hait pasin long efeks ol i bin wokim or senis ol i save bai kamap long graun na environmen. Displa kain pasin we ol manmeri bilong ples ol in o kisim save o  pawa, emi pasin nogut na emi abrusim ol rait bilong manmeri long peles. Sapos yumi no stretim dispel problem na pasin bai stap, planti ol birua bai kamap yet namel long ol ples manmeri na Hidden Valley, Wafi-Golpu na ol arapea mine long Morobe na PNG. Sapos PNG laik kisim benefit long dispel kain mining, ol boslain blong kampani na govamen tu mas sinduan gut na harim wari bilong ol Komuniti.